Budową modeli, które służą do analizy procesów decyzyjnych w firmach działających w różnych strukturach rynkowych, zajmuje się teoria firmy.
Dzięki modelowemu ujęciu niektórych zjawisk można porównać działania firm funkcjonujących w różnych warunkach, np. rynku o konkurencji doskonałej lub monopolistycznej, czy rynku zdominowanego przez monopole lub oligopole.
Tradycyjna, klasyczna teoria firmy zakłada, że firmy działają na rynku na którym panują warunki konkurencji doskonałej. Tworzy to warunki sprzyjające optymalnej alokacji zasobów, a głównym problemem analizy ekonomicznej stają się ceny towarów.
Założenia w modelu firmy w warunkach konkurencji niedoskonałej.
Warunki współczesnej gospodarki są jednak dalekie od stanu konkurencji doskonałej
Powszechne w niej monopole i związki oligopolistyczne, integracja państwa oraz nasilająca się internacjonalizacja i globalizacja działania sprawiają, że w budowie modeli ekonomicznych trzeba założyć:
- funkcjonowanie firmy w warunkach niepewności (braku informacji o rynku i konkurentach)
- wpływ polityki państwa na funkcjonowanie firmy
- wpływ międzynarodowych powiązań państw i przedsiębiorstw
Cele działania przedsiębiorcy
W tradycyjnej teorii firmy pojmowano założenie, że celem zarówno firmy, jak i właściciela sprawującego nad nią całkowitą kontrolę jest maxymalizacja zysku.
Przyjęte w modelach tradycyjnej teorii firmy funkcje celu w postaci maxymalizacji zysku:
- subiektywnych motywów przedsiębiorcy
- obiektywnych warunków doskonałej konkurencji, w jakich firma funkcjonowała
Warunki działania w warunkach konkurencji niedoskonałej
Jeśli przyjmiemy, że firma działa w warunkach innej niż doskonała konkurencji to kierujący przedsiębiorstwem menedżerowie mogą zdecydować że cel ich działania będzie inny niż oczekują tego jego właściciele.
Maksymalizacja zysku może być tylko jednym z wielu i niekoniecznie głównym motywem działania, oprócz niego, a nawet czasami zamiast niego, mogą pojawiać się takie motywy jak:
- wysoki dochody menedżerów,
- ich status i prestiż, wynikające z wielkości i dynamiki rozwoju kierowanej przez nich korporacji lub przeciwnie
- spokojne i bezpieczne życie przy umiarkowanych lecz stabilnych dochodach
Założenia modelu ekonomicznego małej firmy:
W konstruowaniu modelu małej firmy problem stwarza „personalizacja” , czyli utożsamianie celu firmy z celem przedsiębiorcy, co powoduje, że model staje się podobny do omawianego w ekonomii klasycznej gdzie przyjmuje się, że:
- firma ma 1 cel, którym jest maxymalizacja zysku
- cele firmy są utożsamiane z celem przedsiębiorcy
- przedsiębiorca jest jednocześnie menedżerem firmy, co eliminuje konflikt między własnością a kontrolą
Takie założenia nie mogą być jednak w pełni odnoszone do współczesnych małych i średnich przedsiębiorstw, gdyż:
- wiele małych i średnich przedsiębiorstw działa w formie różnego rodzaju spółek, niekiedy z dużą liczbą współwłaścicieli (maxymalizacja zwrotu kapitału)
- często nie można jednocześnie przyjąć, że cel i styl działania przedsiębiorcy jest w pełni tożsamy z firmą. Właściciel małej firmy często deleguje część swoich uprawnień i zadań, a realizujący je menedżerowie stają się osiągnąć własne cele, nie zawsze zgodne z życzeniami i celami właściciela
- dla wielu właścicieli małych firm zysk nie jest najważniejszym motywem działania. Ważniejsze może okazać się uzyskanie takiego poziomu dochodów, który pozwoli na utrzymanie własności i kontroli firmy oraz podnosi satysfakcję z posiadania firmy i kierowania ją.
Modele firmy odpowiednie dla małych i średnich przedsiębiorstw
W przypadku małych firm przydatne do analizy ich funkcjonalne wydają się modele:
- koncepcja przedsiębiorstw menedżerskich
- koncepcja behawioralna
Koncepcja przedsiębiorstw menedżerskich opiera się na 3 założeniach:
- teza o rozdziale interesów własności i kontroli
- menedżerowie mają prawną swobodę w realizacji swoich celów
- twierdzenie o rozbieżności interesów między właścicielami z jednej strony a menedżerami nie będącymi właścicielami kontrolującymi firmę z drugiej strony.
Teza ta wynika z czynników ograniczających swobodę menedżerów, co wynika z faktu, że produkcja musi uzyskać przynajmniej poziom zysku, który umożliwi wypłatę dywidendy.
Koncepcja behawioralna
Punktem wyjścia w takich modelach jest analiza procesu decyzyjnego w wieloproduktowych, działających w warunkach niepewności korporacjach. Firma realizuje wówczas wiele celów, gdyż składa się ………….
Przedsiębiorca w teorii firmy
Miejsce przedsiębiorcy w teorii firmy jest definiowane przez liczbę osób podejmujących ważne dla firmy decyzje oraz poprzez przyjętą funkcję celu firmy.
Modele ekonomiczne firmy
| Cele działalności firmy | Liczba osób decydujących | |
| Jedna osoba | Wiele osób | |
| Maxymalizacja zysku | Typ firmy (1) | Typ firmy (2) |
| Zaspokojenie innych potrzeb | Typ firmy (3) | Typ firmy (4) |
W trybie (1) decydentem jest jedna osoba, a celem firmy jest maksymalizacja zysku. Może istnieć w warunkach konkurencji doskonałej i niedoskonałej.
W trybie (2) decydentem jest wiele osób.
Firma i jej otoczenie
Firma – otoczenie – właściciele, dostawcy, odbiorcy, pracownicy, banki
Otoczenie przedsiębiorstwa
Każde nowo powstające przedsiębiorstwo funkcjonuje w określonym otoczeniu na które składają się cztery jego sfery:
- środowisko naturalne
- środowisko społeczne
- środowisko technologiczne
- środowisko ekonomiczne
1) Środowisko naturalne
Na środowisko naturalne składa się system ekologiczny z jego ograniczonymi zasobami.
Efektem działalności firmy jest mniej lub bardziej intensywne wykorzystanie zasobów i ciągła emisja zanieczyszczeń. Stwarza to zagrożenie dla równowagi systemu ekologicznego i stawia przed firmą problemy z zakresu ochrony środowiska, gdyż:
- większość zasobów naturalnych jest nieodnawialna
- ilość zasobów wolnych ulega ciągłej redukcji
- rozwój gospodarczy powoduje rosnące zużycie i zmiany materialnych surowców, fauny i flory
- firma ma do czynienia z coraz większą liczbą uregulowań prawnych w zakresie ochrony środowiska
2) Środowisko społeczne
Na środowisko społeczne składa się kompleksowy system mający – poprzez system polityczny i prawny, kulturę, wyznanie i rodzinę – istotne znaczenie dla procesów założycielskich i funkcjonowania firmy.
System polityczny i prawny stanowią określony porządek:
- po pierwsze gwarantujący swobodne prowadzenie działalności gospodarczej
- po drugie tworzący podstawy do tego aby reguły i konsekwencje obrotu gospodarczego były przewidywane czyli możliwe do wkalkulowania w ryzyko działalności gospodarczej
3) Środowisko technologiczne
Jest tworzone przez rozwijającą się technikę i technologię. Zmiany w technice inspirują zmiany ekonomiczne. Postęp techniczno-technologiczny stanowi jeden z warunków rozwoju kraju, a powstające sprzężenie zwrotne związane z tworzeniem nowych przedsiębiorstw powoduje:
- zwiększone zapotrzebowanie na środki finansowe,
- zwiększone ryzyko prac badawczo-rozwojowych,
- zmniejszającą się skuteczność ochrony swoich wyników przez przedsiębiorstwa,
- skrócenie cyklu życia produktu.
Skrócenie cyklu życia produktu, czasu powstawania nowego produktu oraz jego szybkie „starzenie się” zwiększa intensywność procesów konkurencyjnych napędzanych przez mechanizm transferu (innowacji).
Mechanizm transferu – polega na tym, że przedsiębiorstwa bardziej konkurencyjne rozwijają się kosztem mniej konkurencyjnych.
Mechanizm innowacji –w przedsiębiorstwie powstają pomysły, których wdrożenie wzmacnia ich pozycję konkurencyjną i zwiększa efektywność.
4) Środowisko ekonomiczne
Pojedyncza firma jest tylko jednym z trybów krajowego lub międzynarodowego systemu gospodarczego. W takim przypadku najważniejszym elementem ekonomicznego otoczenia firmy jest sektor w którym ona funkcjonuje.
Każda nowo pojawiająca się na określonym rynku firma zwiększa konkurencję, co oznacza podwyższenie ryzyka.
Ograniczenia alokacji zasobów
Warunek:
∑ qi * pi → max
qi – ilość i-tego produktu
pi – cena i-tego produktu
Ograniczenie:
∑ qi * ai j < cj
aij – współczynnik pokazujący zużycie j-tego produktu na jednostkę i-tej produkcji
cj – ogólny zasób j-tego nakładu
Z punktu widzenia realizacji celu zgodnie z równaniem nie jest wymagane, a czasami jest celowo niewykorzystywanie, pełne wykorzystanie zasobów czynników produkcji.
Giętkość (elastyczność) zasobów – możliwość różnorodnego wykorzystania